Przemoc antyżydowska i wyobrażenia społeczne. Pogrom białostocki 1906 r.

Publikacja poświęcona dziejom pogromu białostockiego w 1906 r., a zarazem ważny głos w dziedzinie teorii i metodologii badań nad pogromami. Autor krytycznie ocenia dotychczasowe badania pod kątem przyjętych paradygmatów badawczych. Dokonuje gruntownej analizy źródeł dotyczących pogromu białostockiego, a jednocześnie na przykładzie Białegostoku pokazuje zjawiska i pojęcia ogólne, m.in.: miasto jako przestrzeń pogromu, pogrom jako interakcja społeczna, pogrom jako spisek i zemsta, pogrom jako konflikt polityczny czy wreszcie skutki pogromu – budowanie nowego ładu. Przedstawia też dyskusję toczącą się wokół samej definicji pogromu.
Historie pogromów Żydów wciąż wzbudzają gorące dyskusje. Wbrew pozorom stan wiedzy o tych tragicznych wydarzeniach, bez względu na okres, w jakim miały miejsce, jest wciąż niewystarczający. Społeczną wyobraźnię wypełniają obrazy przemocy antyżydowskiej, które często mają się nijak do wniosków wypływających ze źródeł historycznych.
Autor ukazuje, jak doszło do wykształcenia się dominującego w świadomości społecznej schematu opisu pogromu Żydów. Odkrywa przed czytelnikami kolejne etapy procesu, który doprowadził do utrwalenia się legendy, że pogromy były organizowane i przeprowadzane przez czynniki w pewien sposób „zewnętrzne“ wobec lokalnych społeczności (przez władze, okupantów itp.). Pisze o tym, kiedy i z jakich powodów społeczności te oczyszczano z podejrzeń o udział w pogromach.
Pogrom Żydów w Białymstoku w 1906 r., przedstawiony w publikacji na podstawie nowych materiałów źródłowych, odegrał w budowaniu tych wyobrażeń znaczącą rolę. Historie napisane po tym tragicznym zdarzeniu posłużyły jako schemat z powodzeniem wykorzystywany do opisu innych pogromów, także tych, do których doszło w czasie drugiej wojny światowej i tuż po niej.

******

Antisemitic violence and social imagery: The Bialystok Pogrom of 1906

A book about the history of the Białystok pogrom in 1906, and simultaneously an important voice in the field of the theory and methodology of research on pogroms. The author critically evaluates previous research in terms of accepted research paradigms. He thoroughly analyzes sources concerning the Bialystok pogrom, and at the same time, using the example of Bialystok, he shows the general phenomena and vocabulary, including: the city as a pogrom space, pogrom as social interaction, pogrom as conspiracy and revenge, pogrom as a political conflict and finally the effects of pogrom – building a new order. He also presents a discussion about the definition of ‘pogrom’.

Keywords: Jewish history, pogroms, the Białystok pogrom, collective violence, paradigms, social images