Młoda Polska

W nauce i filozofii zastanawiano się od dawna nad przyczynami sprawczymi ustawicznej zmienności podstaw kultury. Jaki mechanizm powoduje, że co pewien czas odmieniają się poglądy, idee, obyczaje, formy społecznego istnienia, tak iż ludzkość znajduje się jak gdyby w ustawicznym ruchu, w ciągłym dążeniu ku wciąż nowym, nieznanym i nie dającym się przewidzieć formom rzeczywistości. Dziewiętnastowieczni hegliści, odwołując się do swego patrona i do jego koncepcji triadycznego rytmu historii, opartego na trójstopniowych cyklach przekształceń (teza, antyteza, synteza), usiłowali tłumaczyć ową przemienność zjawisk kulturowych wewnętrzną koniecznością rozwoju. Każda postać bytu na mocy nie dających się uchylić determinizmów musi się spotkać w pewnej fazie ewolucji ze swym nieuniknionym zaprzeczeniem, a z owego starcia przeciwieństw wyłania się w następstwie nowy stan syntezy. Tak więc każda forma i postać bytu jest postępem wobec przeszłości, a rezultaty, które zdoła osiągnąć, stają się punktem wyjścia dla nowego porządku rzeczy.